صدقات مستحبهیکی از انواع عطاهای مستحبه، صدقات مستحبه است و ثواب آن بسیار، و فواید آن بی‌شمار است. ۱ - سایه‌ای در قیامتاز پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منقول است که: • «هر کسی در روز قیامت در سایه صدقه خودخواهد بود تا مردم از حساب فارغ شوند». • «زمین قیامت آتش است، مگر سایه مؤمن، که صدقه او وی را سایه می‌افکند». ۲ - رد نکردن سائلرد سائل هرچند به گمان اینکه بی‌نیاز هست، مکروه است، بلکه به او هرچند چیز مختصری داده می‌شود. و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: • «هرگاه سائلی در شب به صورت مردی سؤال کند، او را رد مکنید». و این تخصیص، به جهت آن است که: احتمال می‌رود که ملکی به صورت مردی در شب سؤال می‌کند به جهت امتحان. مروی است که به حضرت موسی (علیه‌السّلام) وحی شد که ای موسی! سائل را اکرام کن به دادن چیز کمی، یا سخن نیکی به درستی که به نزد تو می‌آید کسی که نه انس است و نه جن، بلکه از جمله ملائکه است، که امتحان می‌کند ترا در نعمتی که من به تو داده‌ام، و سؤال می‌کند تو را، پس ببین که چگونه رفتار خواهی نمود. و از این جهت حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ترغیب فرمودند بر: • «رد نکردن سائل، اگر چه بر اسبی سوار باشد». • «مستحب است از برای بیمار، که با دست خود چیزی را به سائل بدهد و آن سائل را امر کند که برای او دعا کند». ۳ - عامل دفع فقر و شرهر که در وقت صبح صدقه بدهد خدا نحوست آن روز را از او دفع کند و شروع شب با صدقه، نحوست شب را دفع می‌کند. از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منقول است که: • «به درستی که خدائی که جز او خدائی نیست، دفع می‌کند به صدقه، مرض و مصیبت و سوختن و غرق شدن و خانه بر سر فرود آمدن و دیوانگی را. و آن یگانه آفاق به همین سیاق هفتاد نوع از شر را شمردند که خدای تعالی به برکت صدقه، آنها را دفع می‌کند». و وارد شده است که: «شروع در روز با صدقه، نحوست روز، و شروع شب با آن، نحوست شب را دفع می‌کند». و «صدقه در شب غضب ربّ را خاموش می‌کند و گناه بزرگ را نابود می‌نماید و حساب را آسان می‌کند. و صدقه در روز، مال و عمر را زیاد می‌کند.» • «هر که در اول روز، تصدق کندخدا هر شری را که در آن روز از آسمان فرود می‌آید. از او دفع می‌نماید. و هر که دراول شب، تصدق کند خدا هر شری را که در آن شب از آسمان نازل می‌شود از او برمی دارد». و از حضرت امام محمد باقر (علیه‌السّلام) مروی است که: «نیکوئی و صدقه، بر طرف می‌سازد فقر را و می‌افزاید در عمر و دفع می‌کند از صاحب خود هفتاد قسم مردن بد را». و از حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) مروی است که: «دوا کنید بیماران خود را به صدقه و دفع نمائید بلا را به دعا و طلب روزی کنید به صدقه. به درستی که صدقه از میان زنخ هفتصد شیطان بیرون می‌آید، یعنی چون کسی قصد تصدق کند هفتصد شیطان او را وسوسه می‌کنند. و هیچ چیز بر شیطان گران تر از آن نیست که صدقه به مؤمنی داده شود. و این صدقه ابتدا به دست خدا می‌رسد پیش از آنکه به دست فقیر برسد». ۴ - شناختن سائلاز آن حضرت پرسیدند که: «سائل از ما سؤال می‌کند و او را نمی‌شناسیم. حضرت فرمود: عطا کن به هر که در دل تو اثر می‌کند. و رحم به دل تو می‌آید». ۵ - واسطه در تصدقامام خمینی در خصوص واسطه شدن در صدقه می‌فرماید: مساعدت و واسطه شدن در رساندن صدقه، مستحب است؛ پس از پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خطبه‌ای از ایشان است: «کسی که صدقه مردی را به مسکین بدهد مانند او اجر دارد و اگر صدقه در دست چهل هزار انسان بچرخد و دست‌به‌دست شود سپس به مسکین برسد برای همه آنها اجر کامل است و آنچه نزد خدا است بهتر و باقی‌تر است برای کسانی که تقوا داشته باشند و احسان کنند اگر بدانید.» شخصی از آن حضرت سؤال کرد که: «شخصی به دیگری چیزی می‌دهد که به فقرا دهد. حضرت فرمود که: ثواب واسطه، مثل ثواب دهنده است. و از ثواب دهنده چیزی کم نمی‌شود و اگر هفتاد دست بگردد همه ثواب دارند. و از ثواب صاحبش چیزی کم نمی‌شود». ۶ - ثواب تصدق آباخبار بسیار در ثواب تصدق آب وارد شده است. در حدیث است که: • «اول چیزی را که در آخرت ثواب می‌دهند تصدق آب است». و از حضرت امام محمد باقر (علیه‌السّلام) مروی است که: • «خدا دوست دارد خنک کردن جگر تشنه را. و هر که سیراب کند جگر تشنه را از آب، از چهارپا و غیر آن، خدای تعالی او را در سایه عرش خود نگاه می‌دارد در روزی که هیچ سایه‌ای نباشد مگر سایه او». و از حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) مروی است که: • «هر که آب دهد کسی را در جائی که آب باشد، مثل کسی است که بنده آزاد کند. و هر که آب دهد کسی رادر موضعی که آب یافت نشود، مثل کسی است که نفسی را زنده کند. و کسی که یک تن را زنده کند مثل آن است که همه خلق را زنده کرده باشد». ۷ - افضل صدقاتبدان که از حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرسیدند که: «چه صدقه‌ای افضل است؟ فرمود اینکه: تو صدقه دهی در وقتی که بدن تو صحیح باشد و امید زندگانی داشته باشی و از احتیاج بترسی، و نگذاری تا وقتی که جان به گلوی تو برسد بگوئی فلان را این قدر بدهید و فلان را آن قدر». «و آن حضرت چون نماز عشا را به جای می‌آوردند و پاسی از شب می‌گذشت انبانی که در آن گوشت و نان و پول بود به دوش می‌گرفتند و به در خانه فقرای اهل مدینه می‌بردند، و به ایشان تقسیم می‌نمودند. و کسی آن حضرت را نمی‌شناخت تا آن حضرت از دنیا رفت. فقرا چون دیدند آن تقسیم متوقف شد یافتند که آن حضرت بوده.» مستحب است که انسان چیزی را که دوست می‌دارد و موردعلاقه‌اش هست صدقه دهد، چنانچه در کتاب کریم الهی می‌فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» [۲۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۸.
صدقه پنهانی افضل است و تحقیقاً در روایت وارد شده است: «صدقه پنهانی، غضب پروردگار را خاموش می‌کند و همان‌طور که آب آتش را خاموش می‌کند، صدقه گناه را خاموش می‌کند و هفتاد باب بلا را دفع می‌کند.» ولی اگر انسان متّهم به ترک مواسات شود و بخواهد تهمت را از خودش دفع نماید یا هدفش اقتدا نمودن دیگری باشد، آشکارا دادن صدقه مانعی ندارد و مخفی نمودن آن تاکید نشده است. این در صدقه مستحب است و اما در صدقه واجب، افضل آن است که مطلقاً، آشکارا بپردازد. و مخفی نماند که خلافی نیست که صدقات مستحبه را پنهانی دادن افضل، و ثواب آن اکمل است. بلی خلاف کرده‌اند در اینکه آیا از برای فقیر، بهتر آن است که خفیه بگیرد و در نزد مردم اظهار نکند؟ یا افضل آن است که آشکارا کند و در علانیه بگیرد؟ بعضی گفته‌اند: پنهان افضل است. و طایفه‌ای رفته‌اند بر اینکه آشکار اولی است. وحق آن است که هیچ کدام از این دو قول «علی الاطلاق» صحیح نیست، بلکه با قصد و نیت مختلف می‌شود. پس طالب سعادت باید ملتفت احوال خود باشد. و ملاحظه احوال خود را بکند، هرکدام به قصد قربت نزدیکتر، و از ریا و تلبیس و سایر آفات دورتر باشد آن را اختیارکند. مثلا اگر طبع او مایل به اخفای آن باشد و غرض او بیم افتادن از چشم مردم باشد، یا تشویش اینکه دیگر کسی چیزی به او ندهد چون مطلع شود که گرفته است یا امثال اینها آشکارا کند. و اگر غرض او رغبت کردن اغنیاء باشد به چیزی دادن به او، و دل او میل به اظهار آن داشته باشد، اظهار نکند، و به روی خود نیاورد. و همچنین اگر بفهمدکه آنکه داده است می‌خواهد که او اظهار کند و شکرگزاری او را کند و مدح او رانماید، مطلقا اظهار نکند، و به روی خود نیاورد، تا اعانت آن شخص دهنده را بر صفت بدی که دارد نکرده باشد. بالجمله باید مراتب دل خود باشد و امثال این دقایق و نکته‌ها را ملاحظه کند، زیرا که اعمال جوارح و اعضا، و ملاحظه نکردن این نکته‌ها باعث خنده شیطان و شماتت آن می‌شود. و علم به این دقایق، علمی است که رسیده است که یادگرفتن یک مسئله آن بهتر است از عبادت یک سال، زیرا که به این علم عبادت همه عمر زنده می‌شود. و به جهل به آن، عبادت تمام عمر می‌رود. ۸ - پانویس۹ - منبع• پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «صدقات مستحبه». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. |